Menu Close Menu
عبدالرحیم خلخالی حافظ شناس و مشروطه خواه

مشروطه خواهی از دل کوهستانهای خلخال

 مشروطه خواهی از دل کوهستانهای خلخال

یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران عبدالرحیم خلخالی است. عبدالرحیم خلخالی روزنامه‌نگار، مترجم، حافظ شناس و از تئورسین‌های انقلاب مشروطه می‌باشد. تحصیلات مقدماتی را در زادگاه خود (خلخال) گذراند و برای ادامه تحصیل به رشت مهاجرت کرد. سالیان متمادی در رشت به تحصیل زبان و ادبیات فارسى و عربى و فقه و اصول و فلسفه مشغول بود.

سی روز آنلاین /حسین بشیری گیوی:

یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران عبدالرحیم خلخالی است. عبدالرحیم خلخالی روزنامه‌نگار، مترجم، حافظ شناس و از تئورسین‌های انقلاب مشروطه می‌باشد. تحصیلات مقدماتی را در زادگاه خود (خلخال) گذراند و برای ادامه تحصیل به رشت مهاجرت کرد. سالیان متمادی در رشت به تحصیل زبان و ادبیات فارسى و عربى و فقه و اصول و فلسفه مشغول بود. تحصیلات تکمیلی را در تهران درمدرسه فرانسوی زبان «آلیانس» به فراگرفتن مقدمات زبان فرانسه پرداخت. در این زمان با مشروطه خواهان آشنا شد و سردبیر روزنامه‌های کاوه آهنگر و صور اسرافیل شد. در زمان سردبیری سرمقاله‌هایی در حمایت از مشروطه نگارش و همچنین مقاله‌هایی از زبان فرانسه که در آن زمان فرانسه تازه انقلاب «شارط» (قانون) را انجام داده بود ترجمه کرد و این ترجمه‌ها روشنگری مهمی در انقلاب مشروطه محسوب می‌شود. پس از صدور فرمان مشروطیت عبدالرحیم خلخالی  صاحب امتیاز روزنامه رادیکال مساوات شد، با کمک محمدرضا مساوات این نشریه رادیکال را منتشر می‌کردند که حملات تند و تیزی را علیه قدرت مطلق محمد علی شاه می‌کردند. عبدالرحیم خلخالی روزنامه علمی-ادبی  «پروین» را منتشر می‌کرد. این مجله ادبی سرآغاز شکوفایی شعر و ادب در تاریخ معاصر ایران می‌باشد. در روزنامه ادبی پروین، عبدالرحیم آخرین یافته‌های ادبی از دیوان حافظ و سایر شاعران ایران را به رشته تحریر در می‌آورد که در این نشریه اساتید معروف ادبیات فارسی همکاری داشتند. پس از به توپ بستن مجلس و اعلام حکومت نظامى و دستگیرى عده‏اى از مخالفین حکومت، عبدالرحیم خلخالى به اتفاق محمدرضا مساوات مخفیانه از تهران خارج شدند. خانه‌اش را به توپ بستند و همسر و فرزندانش در این حادثه کشته شدند. مساوات در تبریز به فعالیت خود علیه استبداد ادامه داد ولى خلخالى به قفقاز مسافرت کرد و در آنجا دست به فعالیت زد و مدتى نیز نزد حاج میرزا عبدالرحیم طالبوف بود و از آنجا به عشق‏آباد رفت. پس از مدتی دوباره به رشت آمد و فعالیت خود را مجدداً آغاز نمود و در رشت مدرسه و انجمن ادبی تشکیل داد و کسانی چون استاد پورداوود و برادرش سلیمان خان ازشاگردان وی بودند. در رشت  با معزالسلطان و یپرم و سپهدار که از سران فعال در گیلان بودند آشنا شد. عبدالرحيم خلخالي در رشت استاد ميرزاکوچک خان بود و در نهضت جنگل از تئورسين‌هاي مهم اين نهضت محسوب مي‌شد و در کابينه ميرزا حضور داشت و به عنوان يک ايدئولوگ کمک شاياني به کابينه ميرزا کوچک خان نمود.

عبدالرحیم خلخالی به همراه ملک المتکلمین، سیدجمال الدین واعظ، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل، سیدمحمدرضا مساوات، حکیم الملک، تقی‌زاده و سید جلیل اردبیلی عضو کمیته انقلاب ملی مشروطه بودند. این کمیته نقش محوری در مبارزات مشروطه داشتند. تصمیمات این کمیته به عوامل اجرائی و مبارزان انتقال پیدا می‌کرد. در واقع این کمیته اتاق فکر مشروطه محسوب می‌شد. این کمیته تا انحلال مجلس اول فعالیت می‌کرد.
 پس از سقوط محمدعلى شاه و فتح تهران به تهران رفت و رئیس دیوان محاسبات شد. سپس به ریاست مالیه منصوب شد. در جنگ بین‏الملل اول در زمره رجال و آزادى‏طلبان به کرمانشاه رفت و مدتى نیز در استانبول و کرکوک اقامت گزید تا به تهران بازگشته به شغل خود در وزارت مالیه اشتغال ورزد. مدتى مستشار دیوان عالى جزاى عمال دولت بود. و پس از آن ریاست اداره‏ى بازرسى کل را به عهده گرفت.

عبدالرحیم خلخالی در رشته‌های باستان شناسی، نمایشنامه نویسی و حقوق استاد بود. دکتر معین در جلد پنجم فرهنگ فارسی وی را نویسنده، دانشمند و مشروطه طلب و آزادی‌خواه می‌خواند. خلخالى از ادبا و علاقمندان به ادبیات فارسى بود «به یکدیگر محبت کنید» و «حرص باعث هلاک است» نخستین آثاری است که از تولستوی توسط خلخالی به فارسی ترجمه شده است. این ترجمه از اولین ترجمه‌های زبان فرانسه می‌باشد. ترجمه کتاب‌های فرانسوی در اوج جنبش مشروطیت روح تازه‌ای به جنبش می‌بخشید و حتی پس از انقلاب مشروطه همین کتب اجتماع سنتی ایران را با ادبیات مدرن آشنا می‌کرد. سیاست نامه خواجه نظام الملک را منتشر کرد. وی با مرحوم مینوی در چاپ چندین کتاب همکاری داشت.

از کتب دیگر ایشان می‌توان «از لبنان در آتش جنگ» ونمایشنامه «داستان خونین یا سرگذشت برمکیان» را که مضمون تاریخی و عشقی دارد، حافظ نامه در شرح حال حافظ، تصحیح نو روزنامه خیام، دیوان خاقانی و تصحیخ ادب الوجیز ابن مقفع، ترجمه شارل و عبدالرحمن نوشته جرجی زیدان، دختر هارون الرشید و ابومسلم خراسانی نام برد.

عبدالرحیم خلخالی از حافظ شناسان برجسته ایران زمین می‌باشد. تصحیح دیوان حافظ عبدالرحیم به عنوان منبع اصلی برای حافظ شناسان محسوب می‌شود. در این‌باره استاد بهاءالدین خرمشاهی می‌نویسد: «صدها تصحیح و طبع از دیوان حافظ در دویست سالی که از چاپ اول آن می‌گذرد، انتشار یافته است؛ و نزدیک به یکصد نسخه خطی با قدمت قابل ملاحظه (تاقرن دهم هجری) از آن در کتابخانه‌ها و مجموعه‌های شخصی محفوظ است. در این میان نسخه خلخالی، یعنی نسخه‌ای که به نام نخستین صاحب‌نظر آن، شادروان عبدالرحیم خلخالی به همت خود ایشان به چاپ رسیده و اصل نسخه اکنون نزد فرزند فرزانه ایشان آقای شمس‌الدین خلخالی به یادگار محفوظ مانده است، به گفته بسیاری از صاحب‌نظران نسخه‌ای است که از نظر داشتن مزایای بسیار، منحصربه فرد است و در میان یکصد نسخه خطی که حدس می‌زنیم محفوظ مانده باشد، هیچکدام از نظر مجموعه دقت، قدمت و صحت به پای آن نمی‌رسد این یک برآورد عادی نیست قولی است که این بنده به گوش خود از حافظ شناسان نامدار زمانه استادان دکتر سلیم نیساری، دکتر محمدرضا جلالی نایینی و هوشنگ ابتهاج شنیده‌ام.

این نسخه به طور مستقل سه بار چاپ شده است: به همت خود روانشاد عبدالرحیم خلخالی که مقدمه مبسوطی هم بر آن نوشته و بعضی از همانندی‌های شعر حافظ را با شعر شاعران متقدم یا معاصرش نشان داده است. شادروان علامه محمد قزوینی قبل از ژرفکاوی کافی و کامل، نقد و تفریظی سراپا تایید و تحسین بر آن نوشت. اما بعدها که عزم و آهنگ تصحیح دیوان حافظ کرد و مرحوم خلخالی کریمانه به مدت یکسال، این نسخه بی‌همتا را در اختیار ایشان و همکارشان روانشاد قاسم غنی قرار داد و فرصت یافتند که نسخه تصحیح شده چاپی (1306) را با متن اصلی مقابل کنند، به بی دقتی‌ها و نابسامانی‌های بسیار برخورد کردند که شمه‌ای از آن را در مقدمه بلند خود بر دیوان حافظ مصحح خود آورده‌اند.

اما اعتبار نسخه چندان بالا بود که آن را به عنوان نسخه اساس گرفتند و از 17 نسخه خطی و چاپی برای رفع سهوها و لغزش‌های آن استفاده بردند و چنین قولی در مقدمه دادند که از این نسخه اساس جز به هنگام برخورد با اغلاط فاحش یا ترجیح جانبی بر جانبی عدول نخواهد کرد، اما فوق کل ذی علم علیم......

از سوی دیگر جناب خلخالی با شجاعت علمی و اخلاقی کم نظیری به قصور و مسامحه خود درتصحیح دیوان  اقرار کرد و دریغا که پیک اجل مهلتش نداد تا به آرزویش در تصحیح مجدد رفع اغلاط چاپی و علمی و سهوالقلم ها جامه عمل بپوشاند.»

عبدالرحیم خلخالی آزادی خواهی ادیب، مشروطه خواهی متفکر، مترجمی متبحر، حافظ شناسی بی نظیر، روزنامه نگاری متعهد بود. خانواده‌اش را در راه انقلاب مشروطه فدای ایران زمین نمود و تمام وقت خود را وقف علم، ادبیات و مبارزه برای مردم ایران نمود. ولی افسوس و صد افسوس که قدر این بزرگ مرد گیتی را نه دانشگاهیان و ادیبان و نه مسئولین ارج نمی‌نهند. کمتر سراغ داریم که همایش ملی در حوزه‌های مختلف برای عبدالرحیم خلخالی برگزار کنند. تصحیح نسخه دیوان حافظ کافی است که هر سال همایش ملی حافظ شناسی به نام عبدالرحیم خلخالی برگزار شود. در هر روی امیدواریم این گنجینه عظیم به فراموشی سپرده نشود حداقل در مرکز استان اردبیل و تهران و خلخال و گیوی خیابانی به نام عبدالرحیم خلخالی نام گزاری شود و همایش‌هایی برای شناسایی این بزرگ مرد ایران زمین برگزار گردد.

اشتراک گذاری
ثبت دیدگـاه
Captcha
دیدگاه های کاربران